TITAS 1 : PENGENALAN ILMU KETAMADUNAN DALAM PEMBINAAN TAMADUN MALAYSIA

SINOPSIS Bab ini merupakan pengenalan kepada konsep tamadun.Penjelasannya dibuat berdasarkan perspektif tiga tamadun utama iaitu Tamadun Islam, Tamadun Barat dan Tamadun Melayu. Konsep perkembangan sesuatu tamadum dinilai berdasarkan hubungan yang wujud dengan eleman agama,budaya dan bangsa.Disamping itu perincian ciri-ciri penting yang melambangkan kewujudan sesuatu tamadun dipaparkan sebagai rangkuman eleman penting kewujudan dan kelangsungan sesuatu tamadun.

Unit ini mengandungi LIMA  tajuk;

            1.1:      Pengenalan

            1.2:      Pengertian Tamadun Dalam Pelbagai Bahasa

            1.3:      Tamadun Menurut Sarjana Barat dan Sarjana Islam

            1.4:      Ciri-ciri Asas Tamadun

            1.5:      Faktor-faktor yang Mendorong Kelahiran Dan Perkembangan Tamadun.

Hasil  Pembelajaran

Di akhir pelajaran pelajar-pelajar dapat;

1.            Membincangkan mengenai tamadun dalam pelbagai sudut oleh para sarjana.

2.            Membincangkan ciri-ciri penting sesebuah tamadun,hubung kaitnya dengan aspek jasmani dan rohani.

3.            Membezakan antara tamadun.

1.1- Pengenalan

Perkataan “tamadun” sering digunakan untuk mengambarkan kemajuan kebendaan ( material) sesebuah masyarakat. Perkataan ini mula diperkenalkan oleh seorang penulis Kristian ( Jurji Zaidan ) yang menulis tentang sejarah Islam dan sastera Arab. Perkataan ini telah diterimapakai sebagai perbendaharaan kata bahasa Melayu  sejak zaman berzaman. Segelintir manusia masih lagi hidup dalam keadaan amat dhaif, namun  pada umumnya dunia hari ini telah menempa sejarah tamadun yang tinggi. Ini terbukti dengan gaya hidup yang cemerlang, kemudahan yang canggih, kemajuan sains teknologi yang hebat, teknologi maklumat yang mengkagumkan dan sebagainya. Ini di tinjau dari sudut fizikal. Bagimanapula dengan spiritual? Sikap, pegangan, nilai-nilai akhlak dan moral?. Hal ini masih boleh diperbincangkan panjang lebar. Walaupun begitu ada baiknya kita bincangkan apakah dia pengertian perkataan tamadun telebih dahulu.

1.2- Pengertian Tamadun Dalam Pelbagai Bahasa

Bahasa Latin : Civitas, civilis, civis dam civilitas = Civilization. Bererti warganegara, undang-
undang dan sistem pemerintahan Rom.

Bahasa Greek : Kei yang bererti kediaman (rumah) dan sesuatu yang. datang kepada kita. Keimelion bererti khazanah atau harta yang. disimpan.

Bahasa Inggeris : Civilize bererti memperbaiki tingkahlaku, menjinakkan dan menyelaraskan
mengikut keperluan masyarakat. Ia juga bererti keluar dari kehidupan barbarian (primitif)
kpd. kehidupan yang. baik yakni mempunyai kehalusan akal budi dan kesopanan.

Bahasa Tamil : Nakarikam, nakar ialah kota dan ikam pula ialah pembentukan bandar.

Bahasa Cina : Wen Ming, Ming bererti cerah atau bercahaya. Jg. merujuk kpd. unsur-unsur
material dan spiritual yang. muncul drpd. pencapaian sejarah perkembangan manusia.

Kedua-dua Bahasa Tamil dan cina menyentuh tentang tingkahlaku yang baik.

Bahasa Arab : Tamadun berasal dari perkataan Arab “maddana,  yamuddunu, madinatan” Madani adalah sifat nama yang membawa  yang membawa erti sifat pembangunaan, atau perbandaran serta keadaan budi bahasa yang terpuji. Ini bererti pembangunan sifat kekotaan dan insaniah di dalam diri. Lawan kepada sifat tersebut ialah “Badw” yang bererti kehidupan badwi. Nama Kota Madinah kepada suatu tempat yang dahulunya dinamakan Yathrib. Perkataan-perkataan lain yang biasa digunakan dalam bahasa Arab ialah thaqafah, madaniyat, umran dan hadharah.

Thaqafah dalam Bahasa Arab bermaksud kebudayaan. Menurut Kart Wittfogel dalam bukunya Approaches to Asian Civilization, iaitu ciri kebudayaan secara keseluruhan daripada sesuatu negara berdasarkan pemikiran dan kepercayaan. Dan Arnold Toynbee menerusi bukunya, A Study of History menjelaskan bahawa tamadun sebagai sejenis kebudayaan yang berkembang di dalam kota.

Madaniyat dalam Bahasa Arab bermaksud kota-kota.  Profesor Madya Dr. Lutfi Ibrahim menyatakan bahawa madaniyat ialah kemajuan yang dicapai oleh satu-satu bangsa di dalam membangun dan memodenkan diri mereka agar dapat duduk di tahap yang lebih tinggi. Iaitu pencapaian dari segi kebendaan seperti alat teknologi dalam pertanian, pengeluaran, pengangkutan dan sebagainya, seni bina dan lain-lain lagi. Ia merupakan hubungan dengan alam sekitarnya yang bersifat kebendaan. Ia juga bersumberkan wahyu. Abu Nasir al-Farabi ( abad 11M ) telah memperkenalkan istilah al-madaniyat dalam kitabnya, Al-Siasah Al-Madaniyat yang membawa maksud kota, kehidupan yang berasaskan akidah, syarak dan akhlak. Istilah ini juga digunakan oleh Muhammad Farid Wajdi dalam kitabnya Al-Madaniyat wa al-Islam ( abad 20M ). Dan juga digunakan oleh Syeikh Muhammad Abduh di dalam risalahnya Al-Islam wa al-Nas wa al-‘Ilmu wa al-Madaniyat dan Tafsir al-Mannar.

Umran dalam Bahasa Arab bermaksud bangunan atau perbandaran. Istilah ini telah digunakan oleh Ibnu Khaldun di dalam kitabnya, al-Muqaddimah ( abad 14M – 19M ).

Hadharah dalam Bahasa Arab bermaksud kebudayaan. Menurut Ibnu Khaldun hadharah ialah sekumpulan manusia yang tinggal kekal di sesuatu tempat atau kota atau wilayah dan tanah pertanian. Istilah ini telah digunakan oleh Kurdi Ali dalam kitabnya, Al-Islam wa al-Hadharah al-Arabiah. M.A.J Beg dalam bukunya The Image of Islamic Civilization, menjelaskan bahawa hadharah dan umran  mempunyai pengertian yang sama. Istilah umran lebih popular digunakan dalam abad 14M manakala hadharah dalam abad 20M. Menurut Dr. Lutfi Ibrahim, hadharah ialah merupakan pencapaian dalam hal kerohanian seperti pemikiran dan sebagainya yang berasaskan akidah, syarak dan akhlak. Ini merupakan hubungan manusia dengan manusia yang bersumberkan wahyu.

Kamus Dewan  mendifenisikan tamadun  sebagai  keadaan kemajuan  kebendaan atau pemikiran, budaya ,sosial , politik, beradaban dan  dan lain-lain (Teauku Iskandar : 1994). Keadaan masyarakat manusia yang dicirikan oleh taraf perkembangan pemikiran (sosial & budaya) yang tinggi - peradaban. Negara dan penduduknya yang telah mencapai taraf perkembangan pemikiran (sosial & budaya) yang tinggi. Budaya hidup atau cara hidup orang-orang (negara, kawasan atau sesuatu zaman) tertentu. Keadaan pemikiran (budaya & sosial) yang halus.

Beberapa perkataan yang biasa digunakan dalam bahasa inggeris ialah  Culture, Reneissance, Urbanization, dan Civilazation. Adakah semua perkataan itu menyamai makna perkataan tamadun dalam bahasa Arab?

Umumnya memang terdapat perbezaan antara perkataan tersebut yang mencakupi makna dan skop perbahasan mengenainya walaupun ada ciri dan perkaitan di antara satu sama lain. Culture, Urbanization dan Reneissance mempunyai makna yang sempit dan Civilization di anggap mencakupi ketiga-tiga makna tersebut.

Berhenti sejenak dan fikirkan.

Lihat pula zaman Nabi Nuh as. Tentu anda tahu kemajuan yang telah dicapai pada masa itu. Ceritakan dengan rakan-rakan anda. Bagaimana pula pencapain dunia masa kini? Buat suatu kesimpulan tentang ketamadunan manusia.

1.3- Tamadun Menurut  Sarjana Barat dan Sarjana Islam

1.3.1- Tamadun Menurut  Sarjana Barat

a) Arnold Toynbee

Tamadun ialah sejenis kebudayaan yang berkembang di kota. Beliau menambah lagi  tamadun ialah satu gaya kebudayaan yang bertanggungjawab membentuk institusi politik, kesusasteraan, agama dan moral. (Mustafa Haji Daud: Tamadun Islam) atau dengan kata lain tamadun ialah suatu sistem masyarakat yang dapat membantu manusia menambah hasil pengeluaran atau produktiviti dan ia mempunyai empat elemen iaitu bahan-bahan ekonomi, sistem politik, pengetahuan dan seni.

b) A.S. Hornby dan E.C. Parnwell 

Menyatakan dalam bukunya “The Progressive English Dictionary”  tamadun  bermaksud “meningkatnya pencapaian hidup manusia daripada kemunduran kepada kemajuan dalam bidang sains, teknologi, politik, moral dan sebagainya.

c) J. R. Strayer

Menerangkan dalam bukunya “ The Mainstream of civilization” menjelaskan perkataan tamadun amat ramat hubungan dengan perbandaran. Beliau mengatakan tamadun Itu lahir di bandar.  (Mustafa Haji Daud:  Pengantar tamadun Islam

d) J.K. Fiebleman

Tamadun ialah kepandaian mengeksploitasi material oleh masyarakat. Dengan perkataan lain, proses masyarakat ke atas material dengan sendiri menjadikannya barang baru bagi sesuatu keperluan.

e) E.B. Taylor:

Tamadun ialah suatu rangkaian rumit yang merangkumi aspek-aspek keilmuan kepercayaan, kesenian, nilai-nilai moral, perundangan, tradisi, bakat dan kebolehan yang dihasilkan oleh masyarakat.

f) Oswarld Spengler

Tamadun Barat lebih mementingkan kebendaan, kerana kebendaan itu membawa kepada kemajuan.

g) Will Durat :

Tamadun ialah peraturan masyarakat yang dapat membantu meningkatkan pengeluaran, kebudayaan dan ia merangkumi empat elemen iaitu sumber ekonomi, sistem politik, tradisi moral dan kesenian.

1.3.2- Tamadun Menurut  Sarjana  Islam

a) Ibnu Khaldun

menerangkan tamadun ialah sekumpulan manusia yang mendiami sebidang tanah yang mempunyai perbekalan ekonomi yang mencukupi, keselamatan nyawa dan harta yang terjamin yang membolehkan mereka

mencapai kemajuan dalam berbagai bidang.

b) Muhammad Idris Abdul Rauf al-Marbawi

mengatakan tamadun  bermaksud  kehalusan budi pekerti  orang yang hidup di kota yang memiliki  peraturan yang baik sehingga berjaya menghasilkan keamanan, keselamatan, kemakmuran dan penghasilan teknologi yang sempurna.

c) Muhammad Rasyid Redha

Agama adalah asas tamadun, Ini kerana peningkatan unsur maknawi (spiritual) akan mendorong kebanyakan fizikal. Rasionalnya semua tamadun di dunia ini ditegakkan berasaskan kepercayaan agama. Peningkatan atau kemusnahan sesuatu tamadun itu bergantung kepada keteguhan pegangan agama atau sebaliknya.

d) Sayyid Qutb :

Tamadun Islam ialah segala bentuk kemajuan yang dihasilkan oleh sekumpulan masyarakat.

e)Said Hawa

Tamadun secara umum terbahagi kepada dua kategori iaitu tamadun Islam dan tamadun Jahiliah. Tamadun Islam ialah segala aspek kemajuan yang tegak di atas kebudayaan Islam serta hasilnya relevan dengan kebudayaan itu. Manakala Tamadun Jahiliah pula ialah segala kemajuan yang dijelmakan dalam bentuk kebendaan dengan tidak mengambil kira aspek kerohanian dan moral.

f) Umar Audah al-Khatib

Tamadun ialah himpunan ilmu pengetahuan, syariat, peraturan tradisi dan moral yang menunjukkan keadaan pemikiran, ekonomi, akhlak, politik, kesenian dan seluruh kehidupan.

g) Muhammad al-Bahiy

Tamadun ialah keseluruhan penghasilan atau produktiviti yang menggambarkan nilai keperibadian manusia sama ada berbentuk falsafah, pengetahuan, kesenian, politik, kesusasteraan dan lain-lain.

1.3.3- Ciri-ciri Asas Tamadun  

1. Wujud penempatan masyarakat manusia di kawasan tertentu (Kota, bandar, kepolisan…)

2. Peningkatan kualiti kehidupan dan jangka hayat.

3. Wujud sistem organisasi dan institusi sosial dlm bidang politik, pentadbiran, ekonomi dan pendidikan yang sempurna.

4. Muncul satu bahasa atau beberapa bahasa serumpun dengan satu sistem tulisan tersendiri untuk berkomunikasi.

5. Wujud sistem perundangan dan sistem nilai/moral yang berkuatkuasa.

6. Peningkatan daya reka cipta dlm bidang teknologi & pembinaan.

7. Perkembangan daya kreativiti dalam bidang falsafah, kesenian, kesusteraan dan nilai estitika yang tersendiri.

1.3.4- Faktor-faktor yang mendorong kelahiran dan perkembangan

1. Kedudukan yang strategik memungkinkan pengunaan sumber semulajadi demi kelangsungan kehidupan.

2. Rangsangan keagamaan dan kerohanian.

3. Penghayatan yang tinggi terhadap moral dan nilai yang terpuji.

4. Kesengsaraan hidup; Tamadun Jepun.

5. Keterbukaan dan  toleransi terhadap sumbangan tamadun yang lain.

Kesimpulan

Perkataan kebudayaan mengikut keterangan yang dikemukakan oleh setengah sarjana adalah sama dengan maksud tamadun. Manakala pendapat yang  lain pula mengatakan kebudayan ada sedikit perbezaan dengan tamadun dan berdasarkan pengertian-pengertian yang dinyatakan, konsep ketamadunan sepatutnya dilihat dari perspektif yang meliputi pencapaian tatasusila dan moral yang tinggi serta  kemajuan petempatan dan kemudahan yang sempurna. Dalam sejarah Islam tiga istilah digunakan iaitu madaniyyah, ‘umran dan hadharah yang. menggambarkan pencapaian umat Islam dalam pemurnian aqidah, perlaksanaan syariah, kecemerlangan dan ketinggina akhlaq disamping ketrampilan dalam keilmuan dunia dan agama dan kemajuan kebendaan berteraskan agama.

Janakan  kefahaman anda dengan menyiapkan latihan berikut

Aktiviti 1

Nyata maksud “tamadun” dan huraikan ciri-ciri Asas Tamadun.

 Perkataan “Tamadun” bermaksud;

Bahasa Latin                         : _________________________________________________________ 

Bahasa Greek            : _________________________________________________________ 

Bahasa Inggeris        :__________________________________________________________  

Bahasa Tamil                       :_________________________________________________________

Bahasa Cina              :_________________________________________________________

 Ciri-ciri Asas Tamadun

1. ___________________________________________________________________________________________________________________________________________
2. ___________________________________________________________________________________________________________________________________________
3. ___________________________________________________________________________________________________________________________________________
4. ___________________________________________________________________________________________________________________________________________
5. ___________________________________________________________________________________________________________________________________________
6. ___________________________________________________________________________________________________________________________________________

Aktiviti 2

Apakah perbezaan di antara konsep tamadun mengikut kacamata Islam dengan perspektif Barat.

Perbezaan di antara konsep Tamadun Islam dengan Tamadun Barat.

Islam	Barat
1.
2.
3.
4.
5.

 Rumusan

1.    Tamadun berasal dari perkataan Arab, madana yaudunu  madinatan dan lahir sifat kata tamadunan. Tamadun  dalam Bahasa Melayu ialah keadaan kemajuan  kebendaan atau pemikiran, budaya ,sosial , politik, peradaban dan  dan lain-lain. Dalam bahasa Inggeris pula perkataan yang biasa digunakan ialah Culture, Reneissance, Urbanization, dan Civilazation.

2.    Sejarah ketamadunan manusia bermula  seawal kewujudan Adam dan sentiasa ada peningkatan dari satu tahap kesatu tahap dan tidak akan terhenti. 

3.    Ramai tokoh yang memperkatakan tentang  tamadun Islam sama ada atau penulis Barat mengikut kacamata dan kecenderungan masing-masing.

 4.    Kesimpulanya Tamadun  dapatlah dikatakan sebagai suatu perubahan atau pembangunan atau kemajuan yang berlaku dalam setiap bidang kehidupan masyarakat samada berbentuk fizikal, peraturan, pentadbiran atau sebagainya dan juga pembangunan spiritual. Tamadun mementingkan kedua-dua aspek kehidupan namun pembangunan akhlak dan spiritual adalah diutamakan.